"Το σχέδιο Mattei": γιατί η Ιταλία θέλει να πάει ξανά στην Αφρική;
- ILIAS GAROUFALAKIS
- Jun 26
- 6 min read
| Vladimir MALYSHEV
Ο Μουσολίνι ήθελε να κατακτήσει την Αφρική, αλλά σήμερα οι Ιταλοί, μαζί με την ΕΕ, θέλουν να την αποικίσουν ξανά
"Το Σχέδιο Mattei για την Αφρική και την Παγκόσμια Πύλη: κοινές προσπάθειες με την αφρικανική ήπειρο" - με αυτόν τον πομπώδη και βαρύγδουπο τίτλο, πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη στις 20 Ιουνίου μια σύνοδος κορυφής με τη συμμετοχή ηγετών της ΕΕ, πολιτικών από πολλά αφρικανικά κράτη, επιχειρηματιών και τραπεζιτών για να συζητηθεί ένα σχέδιο επιτάχυνσης των σχέσεων με την Αφρική. Το σχέδιο αυτό παρουσιάστηκε πέρυσι από την Ιταλίδα πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι.
Το "Σχέδιο Ματέι" προβλέπει επενδύσεις άνω των 5,5 δισεκατομμυρίων ευρώ για την ενίσχυση των σχέσεων της Ιταλίας με την ήπειρο, την επέκταση των ενεργειακών συνδέσεων και τον περιορισμό των μεταναστευτικών ροών. Παράλληλα, όπως σημειώνει το Bloomberg, ιταλικά ιδρύματα θα διαθέσουν έως και 250 εκατ. ευρώ (288 εκατ. δολάρια) στην Africa Finance Corporation για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής συμμετοχής σε αλυσίδες εφοδιασμού που σχετίζονται με κρίσιμα ορυκτά και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Και ο ιταλικός κρατικός δανειστής Cassa Depositi e Prestiti SpA θα παράσχει 10ετές δάνειο, με τον ιταλικό οργανισμό εξαγωγικών πιστώσεων SACE να καλύπτει έως και το 80% του ποσού.
Το σχέδιο που παρουσίασε η Μελόνι φέρει το όνομα του Ενρίκο Ματέι, ιδρυτή της ιταλικής εταιρείας ενέργειας ENI SpA, η οποία κατά τα μεταπολεμικά χρόνια δραστηριοποιήθηκε ως πολιτικός και επιχειρηματικός σύνδεσμος μεταξύ της Ιταλίας και της αφρικανικής ηπείρου. Το σχέδιο αποσκοπεί στην ανάπτυξη των δυνατοτήτων της ιταλικής εφοδιαστικής αλυσίδας στον τομέα των υποδομών και της παραγωγής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης της προμήθειας εξαρτημάτων για τον λεγόμενο διάδρομο Lobito, μια εμπορική σιδηροδρομική γραμμή που θα διέρχεται από την Αγκόλα και θα φθάνει στα σύνορα της Ζάμπια και της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό.
Μιλώντας στη σύνοδο κορυφής, η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι δήλωσε ότι δεν θα είναι μια "διαφήμιση", αλλά "μια ευκαιρία για την υπογραφή συγκεκριμένων συμφωνιών μεταξύ ισότιμων και ελεύθερων χωρών για την ανάπτυξη της αφρικανικής ηπείρου, η οποία είναι επίσης θεμελιώδης για το μέλλον της ευρωπαϊκής ένωσης".
"Η Ιταλία πιστεύει", είπε η πρωθυπουργός, "ότι η Αφρική είναι μια ήπειρος όπου το μέλλον μας απειλείται περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, όπου εμείς οι Ιταλοί, εμείς οι Ευρωπαίοι, καλούμαστε να κάνουμε τη διαφορά.
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula von der Leyen, στην ομιλία της, επανέλαβε επίσης τη σημασία του "Σχεδίου Mattei", τονίζοντας ότι συνάδουν με "το στρατηγικό μας όραμα για εταιρική σχέση με την Αφρική", που υποστηρίζεται από επενδύσεις στις υποδομές, στην οικονομία και, πάνω απ' όλα, στους ανθρώπους". Είπε ότι το "σχέδιο Mattei" αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου ευρωπαϊκού επενδυτικού προγράμματος Global Gateway ύψους 300 δισεκατομμυρίων ευρώ, εκ των οποίων τα 150 κατευθύνονται στην Αφρική.
Η Ursula von der Leyen υπενθύμισε ότι η συνολική συνεισφορά της ΕΕ στο σιδηροδρομικό έργο Lobito Corridor "πλησιάζει το ένα δισεκατομμύριο ευρώ". "Η εν λόγω υποδομή", είπε η ίδια, "στηρίζει τις τρεις συμφωνίες χρηματοδότησης που υπογράφηκαν σήμερα μεταξύ της ΕΕ και της Αφρικής, στο πλαίσιο των επενδυτικών σχεδίων της Ευρωπαϊκής Παγκόσμιας Πύλης και του ιταλικού σχεδίου Mattei. Ο "διάδρομος Lobito" θα μεταφέρει φορτία, όπως ορυκτά που εξορύσσονται από ορυχεία στο κέντρο της αφρικανικής ηπείρου, τα οποία θα αποκτήσουν πρόσβαση στη θάλασσα για εξαγωγή.... Αυτό το σιδηροδρομικό έργο είναι κάτι πολύ περισσότερο από απλή υποδομή", δήλωσε η von der Leyen, λέγοντας ότι πρόκειται για "έναν πραγματικό οικονομικό διάδρομο που ξεκλειδώνει το τεράστιο δυναμικό της Αγκόλα, της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό και της Ζάμπια. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο επενδύουμε σε δρόμους, αλυσίδες εφοδιασμού γεωργικών προϊόντων, κέντρα logistics και προώθηση του οικοτουρισμού κατά μήκος του διαδρόμου".
"Η Αφρική είναι μια ήπειρος πλούσια σε πόρους και οι υποδομές είναι ελλιπείς... Συγκεντρώνουμε πόρους από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη για να προσελκύσουμε ιδιωτικά κεφάλαια. Βλέπουμε άλλες χώρες σε όλο τον κόσμο να μειώνουν τη χρηματοδότησή τους. Πιστεύουμε ότι αυτό είναι λάθος. Είναι προς το συμφέρον μας να προσελκύσουμε νέες επενδύσεις στην Αφρική", πρόσθεσε με νόημα η von der Leyen.
Από την αφρικανική ήπειρο, στη σύνοδο κορυφής της Ρώμης συμμετείχαν ο υπουργός Οικονομικών της Δημοκρατίας της Ζάμπια, ο υπουργός Εξωτερικών της Δημοκρατίας της Αγκόλα, ο πρωθυπουργός της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, ο αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας της Τανζανίας και η Kristalina Georgieva, διευθύνουσα σύμβουλος της Africa Finance Corporation, πρόεδρος της Αφρικανικής Τράπεζας Ανάπτυξης (AfDB), πρόεδρος του ομίλου της Παγκόσμιας Τράπεζας και εκτελεστική διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ). Στη συνάντηση συμμετείχαν επίσης εξέχοντες επιχειρηματίες τόσο από την Ιταλία όσο και από χώρες της ΕΕ, καθώς και ο πρόεδρος της Microsoft Brad Smith.
"Η Ιταλία και το υπουργικό συμβούλιο της Μελόνι βασίζονται στο σχέδιο Ματέι για δύο τουλάχιστον λόγους", γράφει η Alfieri Francesca Sveva στην εβδομαδιαία εφημερίδα Abroad. - Πρώτον, με την προώθησή του, η χώρα επιδιώκει να αντιμετωπίσει το ζήτημα του περιορισμού των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη. Η βελτίωση της ποιότητας ζωής των αφρικανών πολιτών και η ανάπτυξη των τοπικών οικονομιών μέσω των ιταλικών επενδύσεων θα συμβάλουν, σύμφωνα με τους υπεύθυνους του σχεδίου, στη μείωση των μεταναστευτικών ροών ή τουλάχιστον θα τις καταστήσουν πιο διαχειρίσιμες. Δεύτερον, η κυβέρνηση Μελόνι υποστηρίζει ενεργά την είσοδο ιταλικών εταιρειών στην αφρικανική ήπειρο που είναι έτοιμες να αναπτύξουν και να αξιοποιήσουν στρατηγικά σημαντικούς πόρους - είτε πρόκειται για ενεργειακούς, ορυκτούς ή διατροφικούς πόρους. Με φόντο την ενεργειακή κρίση, η Ρώμη αναπτύσσει έργα πετρελαίου και φυσικού αερίου και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με στόχο τη βιώσιμη παραγωγή, αποθήκευση και εξαγωγή ενεργειακών πόρων, ώστε η Ιταλία να μετατραπεί σε ενεργειακό κόμβο μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής".
Η Τζόρτζια Μελόνι είναι γνωστό ότι έχει προωθήσει συμφωνίες με πολλές αφρικανικές χώρες από τότε που έγινε πρωθυπουργός. Όσον αφορά το μεταναστευτικό ζήτημα, συνήφθησαν τρεις συμφωνίες με την Τυνησία, συνολικού ύψους άνω των 100 εκατομμυρίων ευρώ, με στόχο την ενίσχυση του ελέγχου των παράτυπων μεταναστών που ταξιδεύουν προς τις χώρες της ΕΕ. Ως αποτέλεσμα, το 2024, ο αριθμός των αφίξεων μεταναστών μειώθηκε κατά 64% σε σύγκριση με το 2023 και κατά 30% σε σύγκριση με το 2022. Επιπλέον, το 2023, υπογράφηκε συμφωνία με την Αιθιοπία για την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας με αντάλλαγμα τη στενότερη συνεργασία στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών. Το έγγραφο προβλέπει τη διάθεση 140 εκατομμυρίων ευρώ για τρία χρόνια.
Επιπλέον, για το 2025 προγραμματίζονται 21 νέα έργα, μεταξύ των οποίων η στήριξη της εκπαίδευσης στην Ακτή Ελεφαντοστού και την Αίγυπτο, η χρηματοδότηση του γεωργικού τομέα στην Αλγερία και τη Μοζαμβίκη και η βοήθεια για την ανάπτυξη της υγείας στο Μαρόκο. Ένα άλλο έργο είναι ο διάδρομος Lobito, που συνδέει την πόλη Luakano στην Αγκόλα με τη Ζάμπια, περνώντας από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, για τη διευκόλυνση της μεταφοράς ορυκτών και γεωργικών προϊόντων. Ο διάδρομος περιλαμβάνει την αποκατάσταση και την ανάπτυξη σιδηροδρομικών υποδομών, οι οποίες θα μειώσουν το χρόνο και το κόστος μεταφοράς των εμπορευμάτων.
Το 2023, η Meloni επισκέφθηκε τη Λιβύη, όπου υπεγράφη συμφωνία με την εθνική εταιρεία πετρελαίου για την εξερεύνηση κοιτασμάτων φυσικού αερίου στα ανοικτά των ακτών της χώρας αυτής. Τα αποθέματα των δύο κοιτασμάτων αναμένεται να παράγουν 8,7 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως για τα επόμενα 25 χρόνια. Τον Μάιο του 2024, το Ιταλικό Ταμείο για το Κλίμα που υπάγεται στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, μαζί με τη Διεθνή Εταιρεία Χρηματοδότησης(IFC), επένδυσε 75 εκατ. ευρώ στην παραγωγή και επεξεργασία προηγμένων βιοκαυσίμων στην Κένυα μέσω της ενεργειακής εταιρείας ENI.
Ωστόσο, οι εμπειρογνώμονες πιστεύουν ότι αυτό το φιλόδοξο σχέδιο για την ιταλική επέκταση στην Αφρική έχει λίγες πιθανότητες επιτυχίας. Πρώτον, δεδομένης της τρέχουσας οικονομικής κατάστασης της Ιταλίας, η οποία δεν διαθέτει πόρους μεγάλης κλίμακας για μεγάλα έργα. Και δεύτερον, υπάρχει έντονος ανταγωνισμός για επιρροή στην Αφρική και αγώνας για συμμετοχή σε αφρικανικά έργα πολλών άλλων χωρών. Όπως γνωρίζουμε, η Κίνα και η Ρωσία αναπτύσσουν ενεργά και με επιτυχία τους δεσμούς τους με την αφρικανική ήπειρο. Και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν σκοπεύουν να χάσουν τις θέσεις τους εκεί.
"Είναι απίθανο", γράφει σχετικά η Alfieri Francesca Sveva, "το σχέδιο αυτό να υλοποιηθεί πριν από το τέλος της κυβέρνησης Meloni. Κατά συνέπεια, η αναζωογόνηση της ιταλικής πολιτικής στην Αφρική παραμένει ένας στόχος που είναι δύσκολο να επιτευχθεί βραχυπρόθεσμα. Σε περίπτωση επανεκλογής της Giorgia Meloni το 2027, το σχέδιο Mattei έχει ακόμα πιθανότητες να εφαρμοστεί στο μέλλον, αν και λιγότερο σίγουρες. Μια ενδεχόμενη αλλαγή πολιτικής ηγεσίας μπορεί να οδηγήσει σε αναβολή ή πλήρη αναθεώρηση του Σχεδίου σύμφωνα με τις προτεραιότητες της νέας κυβέρνησης, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τον συστηματικό χαρακτήρα της αφρικανικής πολιτικής της Ιταλίας", σημειώνει ο εμπειρογνώμονας.
Λοιπόν, αν εξετάσουμε τα σχέδια "αφρικανικής επέκτασης" της Ιταλίας, υπενθυμίζοντας κάποιες ιστορικές αναλογίες, θα πρέπει να θυμηθούμε ότι στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν η Ιταλία έχει ήδη προσπαθήσει να αποκτήσει ερείσματα στην Αφρική. Αυτό επιδίωξε ο Μπενίτο Μουσολίνι, ο οποίος κατέλαβε την Αιθιοπία, την Αλβανία, τμήματα της Σομαλίας και της Λιβύης, δηλώνοντας την πρόθεσή του να αναβιώσει τη "μεγάλη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία". Είναι απίθανο, βέβαια, η Ιταλία να μπορεί να καλλιεργήσει τέτοια σχέδια σήμερα, ειδικά από τη στιγμή που τα σχέδια του πολεμοχαρή Ντούτσε απέτυχαν παταγωδώς. Έτσι, οι πιθανότητες να αποικίσουν οικονομικά την Αφρική οι σημερινοί κυβερνήτες της Ρώμης είναι επίσης απίθανο να πετύχουν. Η επαίσχυντη φυγή της Γαλλίας από την Αφρική είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, καθώς οι Αφρικανοί δεν έχουν ξεχάσει τα εγκλήματα των Ευρωπαίων αποικιοκρατών.
Αξίζει επίσης να υπενθυμίσουμε την τραγική μοίρα του ίδιου του Enrico Mattei, από τον οποίο πήρε το όνομα του το ιταλικό σχέδιο επέκτασης στην Αφρική. Κάποτε, όντας επικεφαλής του ομίλου ENI, άρχισε να αναπτύσσει σχέσεις με τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες της Μέσης Ανατολής, υπέγραψε εμπορική συμφωνία με την ΕΣΣΔ, η οποία προκάλεσε την οργή των "επτά αδελφών" - των μεγαλύτερων πετρελαϊκών εταιρειών των Ηνωμένων Πολιτειών. Ως αποτέλεσμα, ο Ματέι πέθανε το 1962 σε ένα μυστηριώδες αεροπορικό δυστύχημα, το οποίο πιθανολογείται ότι οργανώθηκε από τη CIA.
Comments